ریشه شناسی نام « آستارا »

ریشه شناسی, نام « آستارا, » 

آستارا, – اوستورو ostoro = راه کنار آب

نام هر شهری یا روستایی باید بر اساس زبان بومی و باستانی آن شهر یا روستا و بر اساس تلفظ مردم بومی آن مکان معنا شود ؛ یعنی اینکه مردم بومی نام شهر خود را چگونه تلفظ می کنند . به عنوان مثال نام شهر آستارا, در زبان فارسی اکنون « آستارا, » تلفظ می شود ، ولی مردم بومی و تالش زبان آستارا, این نام را « اوستورو – ostoro » تلفظ می کنند . برای یافتن معنای « آستارا, – اوستورو » باید آن را اول دقیق و درست و به زبان بومی منطقه تلفظ کرد . زبان بومی و باستانی شهر آستارا, زبان تالشی می باشد ، در نتیجه باید معنای شهر « آستارا, » را در زبان تالشی جستجو کنیم . برای نام « آستارا, » معناهای  زیادی شده است ، در ادامه به تعدادی از آنها می پردازیم .

1 – بعضی ها آستارا, را به معنای « آهسته رو » یعنی جایی که باید آهسته حرکت کرد معنی کرده اند . به این ترتیب : « هوسته رو – hosta ro » : هوسته = آهسته ؛ رو = راه ؛ راهی که باید در آن آهسته حرکت کرد ؛ گفته می شود به دلیل وضعیت جغرافیایی منطقه و وجود باتلاق های زیاد .

2 – بعضی ها نیز به دلیل اینکه راههای ارتباطی آستارا با مناطق مجاور بسیار صعب العبور بوده و از قاطر استفاده می شده ، به این دلیل « اَستَر رو » خوانده اند ، که بعدها تغییر شکل یافته به صورت آستارا در آمده است . ( اَستَر – پهلوی – astar ؛ قاطر ، حیوان بارکش و سواری . سَتَر هم گفته شده . فرهنگ فارسی عمید ، ص 123 ) .

3 – عده ای دیگر « آستارا » را در ارتباط با واژه « ستاره » می دانند . در زبان تالشی ، ستاره ، «  ساره sāra ، آستوره āstora ، اِستاره ēstāra ، اوستووَه ostova ، آستووَه āstova ، سواَ sua » گفته می شود . به احتمال زیاد « آستووَه » یعنی ستاره و « سواَ » یعنی نور ستاره .

4 – دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی نیز در وجه تسمیه آستارا معتقدند نام گذاری آستارا در رابطه با « اِستر – ester » یعنی ناهید ( آناهیتا ) برابر با زهره ربه النوع مورد پرستش ایرانیان باستان و قبل از اسلام صورت گرفته .

5 – در شهرستان آستارا ، تالشها و کوه نشینان و تالش زبانان و افراد کُهن سال ، آستارا را « اُستوراو -          اُستورُ – ostoro » تلفظ می نمایند و هرگز مشاهده و شنیده نشده که « هوسته رو » یا « اَستَرو » به زبان آورند . در زبان تالشیِ گویشِ آستارا کلمه «  اُ o  » یا « اُو ov » یعنی :  آب ؛ « ستو - sto  » یا « سِتو – sēto » یعنی : کناره و کرانه و لبه و بلندای کنار رودخانه و دریا ؛ و کلمه « رُو ro » یعنی : راه . معنای کل را مفهوم چنین است : « اوستوراو ، اُستورُ – ostoro  » یعنی : آب و کرانه و راه = راه کنار آب . در زمان گذشته قبل از جاده کشی ، راه آستارا و انزلی و لنکران فقط جاده از ساحل دریا بوده . (1).

همانطور که آمد مردم بومی منطقه آستارا یعنی تالشان نام شهر خود را « اُستورُ ostoro » تلفظ می کنند و نه چیزی دیگر ؛ در نتیجه معنای : « راه کنار آب » برای نام آستارا کاملا درست می باشد . در گویش شمالی زبان تالشی صدای « آ ā » تبدیل به صدای « اُ o » می شود . به عنوان مثال : « آب » در گویش شمالی زبان تالشی ( منطقه آستارا ) « اُو ov » تلفظ می شود ولی در گویش جنوبی زبان تالشی ( منطقه ماسال و فومن ) « آو āv » تلفظ می شود . در نتیجه شکل کُهن و دقیقتر تلفظ نام « آستارا » در زبان تالشیِ آستارا باید « اُوستورُ ovsētoro » بوده باشد که به مرور تبدیل به « اُستورُ ostoro » شده است ؛ و تلفظ کُهن این نام در زبان فارسی نیز باید « آوستارا āvsētārā » بوده باشد که تبدیل شده است به « آستارا āstārā » .

آوستارا āvsētārā ؛ اُوستورُ ovsētoro ؛ اُستورُ ostoro ؛ آستارا āstārā

آو āv ، اُو ov ( آب ) + ستا sētā ، ستو sēto ( کناره ، لبه ) + را rā ، رو ro ( راه ) = راه کنار آب .

منطقه تالش در گذشته ای نه چندان دور از گستردگی زیادی برخوردار بود . اگر کل منطقه تالش باستانی که بسیار گسترده بوده ( منطقه تالش کنونی در ایران در غرب استان گیلان ، کل منطقه آذربایجان ایران و کشور جمهوری آذربایجان و مناطقی از جنوب غربی روسیه ) را در نظر بگیریم می بینیم که آستارا در مرکز تالش باستانی و بزرگ قرار داشته است . نکته جالب اینکه سه آستارا وجود دارد . آستارای ایران ، آستارای کشور جمهوری آذربایجان و آستراخان ( آستارا خان ) در جنوب غربی کشور روسیه . این سه آستارا دقیقاً در یک راستا قرار دارند . این نشان می دهد که آستارا در دوران گذشته منطقه وسیعی را در بر می گرفته و راه ارتباطی بین شمال و جنوب و شرق و غرب تالش بزرگ و مرکز و قلب تالش بزرگ بوده است . جالب تر اینکه هر سه آستارا در کنار ساحل دریا ( در کنار آب ) هستند و این موضوع معنای « آستارا » که به « راه کنار آب » معنی شده بود را تأیید می کند .

با استفاده از دلایل تاریخی و زبان شناسی, می توان از درستی معنایی که برای « آستارا = راه کنار آب » آمد مطمئن شد .

دلایل تاریخی :

همانگونه که اشاره شد در گذشته ها حدوداً از « انزلی » به « آستارا » راهی نبوده و مردم از کنار ساحل دریا در این مسیر رفت و آمد می کردند . این موضوع حتی در سفرنامه ناصرالدین شاه قاجار ( 1264 – 1313 هجری قمری ) به گیلان که به قلم خود او است اشاره شده است ؛ قسمتهایی از آن آورده می شود :

روز دوشنبه بیستم شهر ذی القعده الحرام سال 1286 هجری قمری : به عزم گردش کنار دریای بزرگ خیال سواری داشتم . ... خلاصه کناره را گرفته راندیم . هوا مه و تاریک و سرد بود . این ساحل بقدر چهار فرسنگ مسافت به تالش دولاب می رسد . روز جمعه بیست و چهارم شهر ذی القعده الحرام : طرف صبح باز همان باد گرم می آمد و هوا خوش بود . سوار کالسکه شده ، از کنار دریا به سمت طوالش راندیم.

همانطور که ملاحظه می شود ناصرالدین شاه در سال 1286هجری قمری به گیلان و تالش آمده است و در آن سال نیز جاده ای بین انزلی ، تالش و آستارا نبوده است و مردم از ساحل دریا برای رفت و آمد استفاده می کردند . نکته جالب اینکه ، حتی اکنون نیز که بین انزلی و آستارا راهی وجود دارد ، این راه بسیار به ساحل دریا نزدیک است به طوری که از درون راه می شود دریا را دید .

دلایل زبان شناسی, :

واژه های دیگری نیز وجود دارد که از طریق آنها می توان مطمئن شد معنایی را که برای نام « آستارا - اوستورو = راه کنار آب » آورده شد درست می باشد .

یکی از این واژه ها واژه « روستا » می باشد که معنای آن « کناره رود » است . در زبان تالشی آستارا « رو ru = رود ، رودخانه » و « ستو sēto ؛ ستا setā = کناره ، لبه » . در نتیجه :  رو ( رود ) + ستا ( کناره ، لبه ) = روستا = کناره و لبه رود .

واژه دیگر واژه « راستا » است . به عنوان مثال می گویند : از این راستا برو ؛ یعنی : از کناره یا لبه این راه برو . را ( راه ) + ستا ( کناره ، لبه ) = راستا = کناره راه ، لبه راه . (2).

منابع :

(1).  تاریخ جامع آستارا و حکام نمین ، بهروز نعمت اللهی ، انتشارات شیخ صفی الدین ، چاپ اول ، 1380 ، ص 31 – 32 .

(2). از آستارا تا فومن ، ضیاء طرقدار ، نشر فرهنگ ایلیا ، چاپ اول 1396 ، گفتار سوم : واژه شکافی ، ص 102 – 105 .

https://t.me/tarikh_astara